روانشناسی ورزشی

"بنام خدا"

روانشناسی ورزشی

انگیختگی :

انگیختگی گونه ای حالت هوشیاری و پیش بینی است که بدن را برای هر اقدامی آماده می کند، وورزشکار در سطح بهینه آن ، بهترین اجرای خود را انجام می دهد . این حالت که به فعال سازی جسم و ذهن مربوط می شود ، به خودی خود نه خوب است ، نه بد .

این سطح در بین افراد و تا حد بسیار زیادی در بین ورزشها نیز تفاوت دارد . حتی با مرور زمان برای یک ورزشکار نیز فرق می کند .

هنگامی که بازیکن توپ را می گیرد به محرکی بیرونی پاسخ می دهد . چنین حرکتهایی برای فرد ضرورتی پدید می آورند که مورد توجه روانشناسان است .برای آنکه در بالاترین حد توانائی خود عمل کنیم باید در حالت مناسبی از فعال سازی باشیم ( نه خیلی کم، نه خیلی زیاد) در اکثر سطوح رقابت ، ورزشکاران نوعی افزایش طبیعی در انگیختگی خود ملاحظه می کنند که در اثر موقعیت محیطی ایجاد می شود به علاوه ، گرم کردن باید قدری شدید باشد که ورزشکار رابرای یک اجرای خوب برانگیزاند.

بدن چگونه انگیخته می شود ؟

پس زدن توپ کاشته از کناردروازه ، بازیکن به آن نگاه می کند و می کوشند حدس بزنند ، توپ در کجا فرود خواهد آمد .

بازیکنی که توپ به سمت محدوده او می رود ، برای مهارتوپ به سوی آن  می دود و در این میان ، انگیخته اش افزایش میابد .

در بدن این بازیکن چه روی می دهد که او می تواند این کار را انجام دهد؟

بخشی از مغز که در تنظیم انگیختگی نقش اصلی را دارد ، دستگاه فعال ساز شبکه ای ، یعنی بخشی از ساقه مغز است که نخاع شوکی را به پیش مغز       ( جایی که محل فعالیت هائی مانند اندیشیدن ،

ادراک ، آگاهی از وضعیت بدن و تنظیم جریان خون است ) مرتبط می سازد .

این قسمت از مغز با تغییرات در اطلاعاتی که دریافت می کنیم ، فعال می شود و از این رو ، به ما کمک می کند تا به موقعیت های تازه ( مثلا هنگامی که برای مهار توپ به سوی آن می رویم ) پاسخ دهیم .

بخش دیگری از مغز به نام هیپوتالاموس در تنظیم هشیاری نقش دارد و سیستم اعصاب خودکار را فعال می سازد . سیستم اعصاب خودکار که گاهی مرکز هیجان ها خوانده می شود ، فرایند های جسمانی ، از جمله ضربان قلب ، تنفس و گوارش را تنظیم می کند . این کار از طریق دو بخش این اعصاب انجام می شود .

بخش سمپاتیک که بدن را تحریک و سبب فزایش مصرف انرژی می شود

بخش پاراسمپاتیک که انرژی را حفظ می کند .

وقتی بخش سماپاتیک فعال می شود ، بدن را برای موقعیت اضطراری آماده می کند و ضربان قلب ، آهنگ تنفس و تنش عظلات افزایش می یابد . همچنین ، بدن بیشتر عرق می کند تا خنک شود . این الگو ی افزایش فعالیت ، یعنی الگوئی که به پاسخ گریز یا ستیز معروف است ، واکنش انگیختگی است .     در هنگام تعریق بدن آزادشدن قند در جریان خون سبب تامین انرژی بیشتر می شود .

همین که حالت اضطرار تمام می شود ، بخش پاراسمپاتیک برای مقابله با اثر پاسخ گریز یا ستیز اقدام می کند و کارکرد جسمانی را به وضعیت تعادل باز می گرداند . مثلا ، فعال شدن پاراسمپاتیک آهنگ تنفس و ضربان قلب را آهسته می کند و گوارش را افزایش می دهد .

رابطه انگیختگی و عملکرد :

تحقیقات زیادی برای یافتن رابطه ای بین سطح انگیختگی یا فعالیت ورزشکار و عملکرد ناشی از آن انجام شده است . هدف این تحقیقات یافتن سطح بهینه ای بوده است که در آن ، ورزشکاران بهترین اجرای خود را ارائه می کنند.

پیامداین تحقیقات ، فرضیه ای به نام« یوی وارونه » یا زیر بنای روانشناسی ورزشی است که در سال 1908 میلادی پایه ریزی شد . همانگونه که شکل نشان می دهد ، این فرضیه یک مفهوم بسیار ساده را بیان می کند .

الف. نقطه ای که ورزشکار در آن ، در حد بهینه ای هشیار و آگاه است .

ب. نقطه ای که ورزشکار در آن ، به روان افزائی بیشتری نیاز دارد .

ب

الف

پ. نقطه ای که ورزشکار در آن ، بسیار تنیده یا پیش فعال و کمتر از حد بهینه خود عمل می کند .

اجراانگیختگی / فعال سازی پ

البته گاهی اتفاق می افتد که یک ورزشکار به اندازه کافی برانگیخته نمی شود و عوامل مانند بی علاقگی ، ملال ، عملکرد رامتاثر می کنند . اگر ما به این آگاهی مجهزیم که یک ورزشکار در سطح بهینه ای از انگیزش ، بهتر عمل می کند، باید از خود بپرسیم که مربی و سایر افراد دست اندرکارچه باید بکنند تا مطمئن شوند که ورزشکار به این سطح دست پیدا می کند و تا سر حد ممکن در این سطح می ماند و روش مناسبی که در اینجا پیشنهاد می شود ،این است که پیش از هر بازی یا مسابقه ،آزمونهای پایه روانشناسی ورزشی که شامل آزمون مختصر سطح انگیختگی فرد می باشد ،برگزار شود .

ارزشیابی مربی وورزشکار از عملکرد را نیز می توان به اطلاعاتی که از آزمون حاصل می شوند ، اضافه کرد . پس از گذشت زمان ، یافتن سطح انگیختگی پیش از مسابقه که بهترین عملکرد مربوط است ، میسر می شود   .

انگیختگی به خودی خود بد یا خوب نیست ، بلکه خنثی است و در واقع ، فعال شدن سیستم است

 حدی از فعال سازی برای هر اقدامی ضروری است ، اما زیادی آن زیان بار است . دو نظر متفاوت درباره انگیختگی در پی آمده است     ( همری 1986 Hemery )

ادموسس Admoses برنده مدال طلای دوی 400 متر با مانع ، درباره بازیهای المپیک 1976و 1984 می گوید :

«روش من در گرفتن بهترین نتیجه این است که انتظار ندارم مسابقه آسان باشد . وقتی فشار وجود دارد کار آسان تر می شود به هیجان می آیی و                می خواهی کار را انجام دهی . »

باب تیسدال BubTisdall  به یکی از دانشجویان دانشگاه کمبریج اشاره می کند که با نا امیدی بر آن بود تا مسابقه ای را برای دانشگاه برنده شود و با شکست حریفی از دانشگاه آکسفورد به یک عنوان «بلو» دست یابد ، موقعیتی که چهار سال برای آن کوشیده بود و می خواست فرصتی بدست آورد . تیسدال گزارش می دهد که این « دانشجو در مرحله نهائی در خط شروع مسابقه خشکش زد ، چنانکه ناگزیر شدیم او را که بدنش مانند جسد سفت شده بود ، از آنجا برداریم »

ادموسس آگاهانه انگیختگی ایجاد می کرد تا به عملکرد مطلوب برسد انگیختگی بر این ورزشکار اثر مثبتی دارد ، در حالی که برای آن دانشجو اثر منفی داشت پیش از آنکه به اثر عوامل خاص بر عملکرد بنگریم ، سازو کارهای این دو نوع تاثیر را بررسی می کنیم .

نظریه سایق :

یکی از نخستین تعبیرها از رابطه میان انگیختگی و عملکرد ، مبنی بر این بود که هر چه انگیختگی افزایش می یابد ، عملکرد نیز بهتر می شود .

این رابطه که با خط راست نشان داده می شود ، رابطه خطی نام دارد رابطه خطی را                می توان با فرمول زیر نشان داد:

عملکرد    =  انگیختگی   ×    مهارت

این نظریه را که به سایق معروف است هال Hull   ( 1951) و اسپنس Spence   (1956) بیان کرده اند و یکی از عناصر مهم آن میزان توانائی اجرا کننده در یک مهارت است . اگر مهارت یا تکلیفی به خوبی آموخته شده باشد ، انگیختگی ، مانند انگیختگی در مسابقه ، ورزشکار را برای اجرای موفقیت آمیز مهیا می کند . از سوی دیگر ، اگر میزان مهارت وی کم باشد ، انگیختگی به عملکرد زیان می رساند و ممکن است در هنگام انگیختگی عملکردش بدتر شود . به بیان دیگر ، به نظر می رسد که انگیختگی توانائی را افزون تر می کند .

اگر مربی یا ورزشکار دریابد که سطح انگیختگی بسیار بالا ست ، برای پائین آوردن آن تا زمانی که به حد قابل قبول برسد ، می توان از روشهای آرمیدگی استفاده کرد . از سوی دیگر ، اگر سطح انگیختگی بسیار پائین باشد ، برای بالا بردن آن باید از روشهای روان افزائی استفاده کرد . روشن است که ورزشکاران باید برای کنار آمدن با شرایط غیر عادی و خسته کننده روشهای خود تنظیمی متعددی را تمرین کنند. در برنامه های تکاملی ، مربیان به استفاده از خدمات روانشناسی ورزشی تشویق می شوند .

در بخش آینده به روشهای پیشنهاد شده که در تنظیم انگیختگی / فعال سازی مفید هستند اشاره خواهد شد .

انرژی زا

راهنمای خرید نوشابه انرژی زا همواره تبلیغ RED BULL و فرآورده ها با چاشنی اغراق و بزرگنمایی همراه میباشد و مسلماً این نوشابه ها به شما بال نخواهند داد. همچنین بر اساس پژوهشهای بعمل آمده افزایش انرژی بدنبال مصرف نوشابه های انرژی زا تا حدود زیادی نیز جنبه روانی دارد. یعنی این نوشابه ها به عنوان یک دارونما عمل کرده و احساس افزایش انرژی را به مصرف کنندگان القا میکنند.  نوشابه های انرژی زا (ENERGY DRINKS): نـوشابـه هــایی هستند که به منظور افزایش سطح انرژی مصرف کننده تهیه میگردند.  ● ترکیبات نوشابه های انرژی زا:  ۱)کافئین(CAFFEINE):  نوشابه های انرژیزا بطور متوسط حاوی ۶۰ تا ۸۰ میلی گرم کافئین میباشند.
نوشابه هــای کولا حاوی ۵۰ میلی گرم و یک فنجان قهوه حاوی ۶۰ تا ۹۰ میلی گرم کافئین است. کافئین علاوه بر اینکه یک محرک است یک چربی سوز نیز میباشد. کافئین یک آلکالوئید است که در بیش از ۶۰ گیاه یافت میشود. کافئین وقتی در چای باشد، تئین(THEIN) و وقتی در گیاه گوارانا (GUARANA) یافت میشود ، گوارانین(GUARANINE) نامیده میگردد. کافئین در گیاهان نقش یک آفت کش را دارد و باعث فلج شدن و یا مرگ حشراتی که از آن تغذیه میکنند میشود.  کافئین یک محرک سیستم عصبی مرکزی است و بطور موقت خواب آلودگی را رفع کرده و فرد را گوش بزنگ میکند. کافئین یک محرک متابولیک نیز میباشد. رفع خستگی، افزایش تمرکز، اتساع عروق خونی، افزایش ظرفیت عملکرد جسمی و ذهنی، افزایش استقامت، ادرار آوری، شل کردن عضلات صاف نایچه ها، افزایش اسید معده، سایر اثرات کافئین بر روی بدن میباشند. جالب است بدانید که کافئین اثر داروهای ضد درد که برای تسکین سردرد تجویز میشوند را تا ۴۰ درصد افزایش میدهد. برای آشنایی بیشتر با اثرات کافئین به مقاله مضرات کافئین رجوع کنید.  مصرف کافئین توسط سگ ها، اسب ها و طوطی ها ایجاد مسمومیت میکند، چراکه بدن این موجودات قادر نیست کافئین را به خوبی متابولیزه کند. مصرف بیش از اندازه کافئین به کافئینیسم(CAFFEINISM) منجر میگردد.  کافئینیسم ایجاد وابستگی به کافئین و علایمی نظیر اضطراب، تحریک پذیری، عصبی بودن، انقباض عضلانی، لرزش، بی خوابی، تپش قلب، زخم معده (و سایر زخمهای گوارشی)، ریفلاکس معده، اختلالات خواب و اختلالات اضطرابی میکند. علایم محرومیت از کافئین شامل سردرد، تحریک پذیری، ناتوانی در تمرکز، دل درد، اضطراب، تهوع و خواب آلودگی است.  ۲) تائورین(TAURINE):  تائورین یک آمینو اسید غیر ضروری میباشد. یعنی بدن قادر به ساخت آن است. البته استرس، بیماریها، خستگی های جسمی وآسیب ها نیاز بدن به تائورین را افزایش میدهد، چراکه بدن در این شرایط نمیتواند تائورین کافی بسازد. تائورین در بدن نقشهای بسیاری را بعهده دارد.  تائورین در ساخت بافت عضلانی نقش دارد. تائورین از اجزای اصلی صفرا است که بمنظور هضم چربیها، کنترل کلسترول خون و جذب ویتامینهای محلول در چربی به آن نیاز داریم. تائورین به همراه روی برای سلامتی چشمها و حس بینایی لازم است. تائورین یک آنتی اکسیدان بوده و همچنین خاصیت سم زدایی از بدن را دارد.
تائورین در بدن باعث کاهش فشار خون میگردد. تائورین برای درمان اضطراب، بیش فعالی، فعالیت ضعیف مغز، صرع و آبرسانی به مغز مفید است.  مصرف تائورین موجود در نوشابه های انرژی زا باعث تحریک سیستم عصبی، افزایش انرژی، رفع خستگی، نشاط آوری، افزایش استقامت و رفع استرس میشود. برخی پژوهشها حاکی از آنست که مصرف تائورین احتمال مصرف الکل را در مصرف کنندگان افزایش میدهد.  ۳) عصاره گوارانا(GUARANA):  گوارانا یک گیاه منطقه آمریکای جنوبی است.
این گیاه حاوی کافئین، تئوفیلین (THEOPHYLINE) و تئوبرومین(THEOBROMINE) میباشد. عصاره این گیاه خاصیت محرک سیستم عصبی مرکزی، افزایش گوش بزنگی، افزایش انرژی، ادرار آوری و چربی سوزی دارد.  ۴) عصاره جین سینگ(GINSENG):  یک گیاه آسیای شرقی است که مصرف آن باعث افزایش مقاومت بدن نسبت به استرس، تقویت حافظه، تقویت سیستم ایمنی وعصبی، افزایش شادابی، افزایش انرژی، رفع خستگی، تخفیف استرس، کاهش قند خون و کاهش عوارض پیری میشود. جین سینگ آنتی اکسیدان و ضد سرطان نیز میباشد. عوارض مصرف زیاد آن شامل بی خوابی، تهوع، سردرد، اسهال، خوشی، افزایش و یا کاهش فشار خون، درد در ناحیه پستان، و خونریزی از مهبل میباشد. اما میزان جین سینگ در نوشابه های انرژی زا کمتر از آنیست که موجب این عوارض گردد.  ۵) عصاره جینگو بیلوبا(GINKO BILOBA):  یک گیاه بومی کشور چین است که اثرات مصرف آن شامل بهبود یادگیری و حافظه، بهبود تمرکز، بهبود گردش خون، ضد افسردگی، خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی میباشد.  ۶) ال-کارنیتین(L-CARNITINE):  یک نوع آمینو اسید که توسط کبد تولید میشود. ال کارنیتین در متابولیسم چربیها و سطح انرژی بدن نقش دارد. چربی سوز، رفع کننده خستگی و افزایش دهنده استقامت است.  ۷) (GLUCURONOLACTINE):  یک نوع کربوهیدرات است که بطور طبیعی از متابولیسم گلوکز در کبد ساخته میشود. یک محرک بوده و در تقویت حافظه، افزایش تمرکز و رفع خستگی مفید است.  ۸) قندها(SUGARS):  نوشابه های انرژی زا حاوی مقادیر زیادی از قندهای طبیعی و یا شیرین کننده های مصنوعی میباشند. از اینرو باعث افزایش سطح انرژی در بدن میشوند.  ۹) متیل زانتین ها (METHYLXANTHINES):  یک آلکالوئید است که محرک سیستم عصبی است.  ۱۰) ویتامین های گروه B:  ویتامینهای گروه B در متابولیسم و افزایش سطح انرژی بدن نقش دارند.  ۱۱) اینوسیتول(INOSITOL):  شکلی از ویتامین B است.  ۱۲) آنتی اکسیدانها(ANTIOXIDANES):  ویتامینهای C,A,E و سلنیوم به عنوان آنتی اکسیدان ممکن است در نوشابه های انرژی زا وجود داشته باشند.  ۱۳) کراتین(CREATINE):  یک اسید آمینه است که در بدن انسان در طی سوخت و ساز پروتئین تولید می شود و انرژی مورد نیاز عضلات را تامین میکند. (در برخی از نوشابه های انرژی زا یافت میشود)  ۱۴) طعم دهنده ها و رنگ های غذایی.  ● تفاوت نوشابه های ورزشی با انرژی زا:  نوشابه های ورزشی(SPORT DRINKS) حاوی الکترولیت ها، قند ها، آب و سایر مواد مغذی ایزوتونیک (با نسبت مشابه در سطح خون بدن) میباشند که جهت جایگزین نمودن آب، الکترولیت ها و مواد مغذی از دست رفته ورزشکاران تولید میشوند. اما قوطی نوشابه های انرژی زا عمدتا از کافئین، تائورین و قندها پر شده اند.
▪ برخی از برندهای نوشابه های ورزشی: ACCELERADE-POWERADE-ALL SPORT-GATORADE‑ ▪ برخی از برندهای نوشابه های انرژی زا: RED BULL-RED EYE-ROCKSTAR-MONSTER-HYPE-SHARK-RIP IT ● مضرات مصرف نوشابه های انرژی زا:  ۱) اعتیاد آوری:  ترکیبات اعتیاد آور شامل کافئین و گوارانا میباشند که با مصرف طولانی مدت میتوانند ایجاد وابستگی جسمی کنند. اما از آنجایی که علایم محرومیت از آنها خفیف و تنها ممکن است ایجاد سردرد کنند، اعتیاد به نوشابه های انرژی زا عمدتاً جنبه روانی دارد.  ۲) مصرف زیاد نوشابه های انرژی زا موجب اسهال، تهوع، استفراغ، دل درد، افزایش گاز روده، و بی خوابی میشود.  ۳) اختلال در الکترولیتهای بدن، بی نظمی ضربان قلب، افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب (حتی تپش قلب)، کم آبی بدن و بی خوابی میتوانند اثرات کوتاه مدت آنها باشد.  ۴) نوشابه های انرژی زا تمام مضرات نوشابه های گاز دار را نیز دارند.
(به مقاله مضرات نوشابه های گازدار رجوع کنید)  ۵) در هم آمیختن نوشابه های انرژی زا و الکل و یا مصرف همزمان آنها خطرناک است:  - از آنجایی که الکل یک سرکوبگر و نوشابه های انرژی زا محرک میباشند. اثرات محرکی نوشابه های انرژی زا در ارزیابی و پایش میزان سرخوشی و غلظت الکل خون شما ایجاد تداخل میکند. بنابراین ممکن است درصد الکل خون شما بالا رفته باشد، اما از آنجایی که احساس گوش بزنگی می کنید متوجه آن نمی شوید.  - مشروبات الکلی و نوشابه های انرژی زا هر دو باعث کم آبی بدن میگردند. کم آبی متابولیزه شدن الکل را کاهش داده و احتمال بروزمسمومیت از الکل را افزایش میدهد.  - مصرف همزمان نوشابه ها ی انرژی زا و مشروبات الکلی باعث بروز ریتم نامنظم و غیر طبیعی قلب میشود.  ● اثرات مصرف نوشابه های انرژی زا:  به عنوان نمونه اثرات نوشابه های (RED BULL) توسط سازندگان آن اینچنین آورده شده است:  ۱) تحریک متابولیسم.  ۲) بهبود وضعیت احساسی(نشاط آوری)  ۳) افزایش تمرکز و سرعت واکنش.  ۴) بهبود و افزایش عملکرد.  ۵) افزایش انرژی و رفع خستگی.  ۶) تقویت حافظه.  اما توجه داشته باشید که همواره تبلیغ اینگونه فرآورده ها با چاشنی اغراق و بزرگنمایی همراه میباشد و مسلماً این نوشابه ها به شما بال نخواهند داد. همچنین بر اساس پژوهشهای بعمل آمده افزایش انرژی بدنبال مصرف نوشابه های انرژی زا تا حدود زیادی نیز جنبه روانی دارد. یعنی این نوشابه ها به عنوان یک دارونما عمل کرده و احساس افزایش انرژی را به مصرف کنندگان القا میکنند.  ● نکات مهم در باره مصرف نوشابه های انرژی زا:  ▪ مصرف آنها را به روزی ۲ قوطی محدود سازید.  ▪ هرگز آنها را با الکل مخلوط ننموده و یا همزمان با الکل مصرف نکنید.  ▪ هنگام فعالیت بدنی شدید و ورزش کردن از آنها استفاده نکنید. چرا که خاصیت ادرار آوری کافئین و تعریق حین فعالیت جسمی باعث کم آبی بدن میگردد.  ▪ از آنجایی که مصرف این نوشابه ها باعث کم آبی بدن میشود، همراه با آنها آب بنوشید.  ▪ مصرف آنها توسط زنان باردار و شیرده و کودکان توصیه نمیگردد.  به خاطر داشته باشید که بهترین نوشیدنی، آب میوه های طبیعی میباشند